|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
poniedziałek, 30 września 2013
|
|
Spis treści
- 1 Rasy
- 2 Określenia koni
- 3 Umaszczenia koni
- 4 Ch
Ten artykuł dotyczy konia domowego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Koń domowy Equus caballus Linnaeus, 1758 Systematyka Domena eukarionty Królestwo zwierzęta Gromada ssaki Podgromada ssaki żyworodne Infragromada łożyskowce Rząd nieparzystokopytne Podrząd koniokształtne Rodzina koniowate Rodzaj Equus Gatunek koń domowy Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło koń w Wikisłowniku
Niegdyś najpopularniejsze zwierzę pociągowe, następnie wyparte przez maszyny (zob. traktor, kombajn). Dziś używany w celach rekreacyjnych i sportowych, jako zwierzę pociągowe – jedynie w biedniejszych gospodarstwach. Przeciętna długość życia koni wynosi 25-30 lat. Wysokość konia mierzy się w kłębie specjalną laską zoometryczną.
ody konia - 5 Uzębienie konia
- 6 Zootechniczna terminologia części ciała konia
- 7 Konotacje w kulturze
- 8 Organizacje
- 9 Zobacz też
- 10 Przypisy
- 11 Bibliografia
Rasy
Osobny artykuł: Rasy konia domowego.
- czystej krwi arabskiej – jej krzyżówki dały początek wielu innym rasom
- pełnej krwi angielskiej – konie wyścigowe
- konik polski (kn) oraz jego odmiana konik biłgorajski (knb)
- rasa huculska (hc)
- rasa małopolska (młp)
- rasa śląska (śl)
- rasa wielkopolska (wlkp)
- kuc feliński (kf)
- polski koń szlachetny półkrwi (sp)
- polski koń zimnokrwisty (z)
Określenia koni
Nazwy koni w zależności od wieku:- sysak – młody koń do około 6 miesiąca życia, odżywia się głównie mlekiem matki.
- odsadek – młody koń odłączony od klaczy matki
- źrebię – młody koń poniżej 1 roku.
- klaczka – samica konia w wieku 1-3 lat.
- ogierek – samiec konia w wieku 1-3 lat.
- klacz, kobyła – samica konia powyżej trzeciego roku życia.
- ogier – samiec konia powyżej trzeciego roku życia, zazwyczaj hodowany dla rozrodu.
- wałach – wykastrowany samiec.
- wnęter – samiec konia z wadą rozwojową, polegającą na niewłaściwym umieszczeniu jąder (poza moszną – zob. wnętrostwo).
Umaszczenia koni
Osobny artykuł: Umaszczenie koni.
Appaloosa należą do koni o maści leopard. Są to wszystkie ubarwienia koni, na których widać kropki. Jednym z rzadszych rodzajów leopard jest snowflake, jasne kropki na ciemnej powierzchni.
Ciekawe kolory sierści charakteryzują także Quarter horse, m.in. buckskin: sierść beżowa, grzywa ciemna, paint indiana: nieregularne plamy różnych kolorów. Istnieje też silver dapple: czekoladowo-szara sierść z srebrną grzywą i ogonem.
Chody konia
Wśród naturalnych chodów konia rozróżnia się (w kolejności według prędkości):- stęp –
- chód czterotaktowy; koń stawia nogi w kolejności: lewa tylna, lewa przednia, prawa tylna, prawa przednia. Rodzaje stępa: swobodny, pośredni, wyciągnięty.
- kłus –
- chód dwutaktowy, koń stawia dwie nogi po przekątnej (prawa przednia i lewa tylna, lewa przednia i prawa tylna). Rodzaje kłusa: roboczy, pośredni, zebrany, wyciągnięty. Z punktu widzenia jeźdźca w rekreacji wyróżniamy: kłus anglezowany, ćwiczebny (pełny siad) lub w półsiadzie. Kłusaki mają również kłus szybki, który u innych koni nazywamy już galopem. W jeździe rekreacyjnej oraz sportowej jeździec anglezując, powinien podnosić się z siodła w momencie, gdy koń stawia przednią, zewnętrzną nogę. W konkursach ujeżdżeniowych na czworoboku od klasy P stosuje się tylko kłus ćwiczebny.
- galop –
- trzytaktowy chód konia (źle ułożone konie czasem galopują czterotaktem), koń stawia najpierw nogę tylną, potem dwie nogi po przekątnej, a następnie przednią prowadzącą – w zależności więc od tego, która noga stawiana jest jako ostatnia, rozróżnia się galop na lewą i prawą nogę. Rodzaje galopu: roboczy, pośredni, zebrany i wyciągnięty. Można galopować w półsiadzie lub w pełnym siadzie. Koń powinien galopować na tę samą nogę, w którym kierunku idzie (w lewo – na lewą, w prawo – na prawą). Jeśli tak nie jest, a jest to zamierzone, mówi się, że jeździec prowadzi konia kontrgalopem. Jazda kontrgalopem jest trudnym technicznie elementem, bowiem utrudnia koniowi zachowanie równowagi. Jeśli kontrgalop nie był zamierzony to nazywamy go galopem fałszywym.
- Cwał –
- jest najszybszym rodzajem chodu. Koń stawia nogi w kolejności: lewa tylna, prawa tylna, lewa przednia, prawa przednia, lub odwrotnie, po czym następuje faza lotu (na animacji).
Oprócz tych podstawowych chodów konia wyróżnia się jeszcze dwutaktowy inochód (koń stawia nogi w kolejności: prawa przednia z prawą tylną, a następnie lewa przednia z lewą tylną) oraz chód tolt. Istnieje również wiele chodów sztucznych, czyli wyuczonych przez człowieka np. piaff, pasaż czy stęp hiszpański.
Chody mogą być wrodzone (stęp, galop, kłus, cwał) lub nabyte (piaff, pasaż). Każdy z wymienionych powyżej chodów ma dwa rodzaje (tempa): szybki i wolny, i można w nim wprowadzać modyfikacje, takie jak skracanie czy wydłużanie kroku.
Uzębienie konia
Końskie zęby stale rosną, mniej więcej 4 mm rocznie. Są one systematycznie ścierane ok. 2 mm na rok, wskutek rozcierania pobieranego pokarmu. Szczęka jest szersza niż żuchwa, dlatego zęby trzonowe i przedtrzonowe ścierają się nierównolegle, pod kątem. Miękki pokarm powoduje, że zęby trzonowe i przedtrzonowe nie ścierają się równomiernie na całej powierzchni, co powoduje że na zewnętrznej stronie zębów górnych i wewnętrznej stronie zębów dolnych tworzy się ostra jak nóż krawędź. Należy przynajmniej raz do roku skontaktować się z weterynarzem, który sprawdzi stan uzębienia zwierzęcia i w razie potrzeby odpowiednio je starnikuje. Problemy związane z uzębieniem przekładają się bardzo często na kłopoty w pracy z końmi – trudności przy kiełznaniu, niespokojna głowa, nieakceptowanie wędzidła, problemami z pobieraniem pokarmu oraz przeżuwaniem.Zootechniczna terminologia części ciała konia
Głowa, na której wyróżnia się:- Część górna (mózgowa):
- potylicę – za uszami w miejscu, gdzie szyja łączy się z głową
- ciemię – przed i między uszami
- grzywka (czupryna) – pęk włosów pokrywający ciemię
- czoło – znajduje się między oczami
- oczodoły i oczy
- skronie – między małżowiną uszną i okiem
- małżowiny uszne z okolicami przyusznymi
- Część pyskowa (trzewioczaszka):
- boki szyi (lewy i prawy)
- kark
- grzywę – czyli włosień wystający z karku
- wrąb (przegub karkowy)
- podgardle – to dolny brzeg szyi
- przegub gardłowy
- rowki naczyniowe – znajdują się z obu stron szyi w okolicy podgardla
- Przód tułowia:
- Środek tułowia (łącznik):
- Zad:
- podramię (przedramię)
- nadgarstek (napiąstek)
- nadpęcie
- okolica stawu pęcinowego z ostrogą i szczotką pęcinową
- pęcina
- korona
- kopyto
- kasztany – występują na wewnętrznej stronie przedramienia i stawu skokowego
Konotacje w kulturze
- Koń – jaki jest, każdy widzi – to adnotacja dotycząca konia w późnobarokowej encyklopedii Nowe Ateny pióra Benedykta Chmielowskiego. Dziś pełni ona rodzaj popularnego powiedzonka, którym kwituje się różnego rodzaju oczywistości.
- Koń – podać jego odgłos – to cytat ze słynnej komedii Rejs w reż. Marka Piwowskiego. Odpowiedź Pa-ta-taj jest oczywiście błędna, bo chodziło o odgłos paszczą.
- Koń go zjadł – staropolskie przysłowie; według jednej z interpretacji chodzi w nim o horrendalnie wysokie koszty utrzymania konia pod wierzch.
- Koń, pomimo że w dziedzinie transportu należy do przeszłości, do dziś stanowi swoisty nobilitujący symbol w motoryzacji. Powszechne jest określanie szybkiego sportowego auta mianem "rumaka", a niektóre firmy obrały właśnie konia jako logo firmowe (Ferrari) lub logo typu samochodu (Ford Mustang). Koń, tym razem mitologiczny (Pegaz), jest marką hiszpańskich ciężarówek i ciągników siodłowych PEGASO. Osobliwym przypadkiem wykorzystania nazwy konia jako marki samochodu jest rodzimy Tarpan, bynajmniej nie kojarzony ani z rewelacyjnymi osiągami, ani nawet z nadzwyczajną mocą.
- koń trojański
- Pegaz
- jednorożec
- centaur
- hipogryf
- hippokamp
- kelpie
- hipoterapia
- Burak
- Bucefał
- Incitatus
- biały koń nie jest koniem
- Nasza szkapa
- Łysek z pokładu Idy
Organizacje
Polska
- Polski Związek Hodowców Koni
- Polski Związek Hodowców Koni Małopolskich
- Polski Związek Jeździecki
- Polskie Stowarzyszenie Użytkowników i Przyjaciół Koni Roboczych oraz Konnych Producentów Żywności Ekologicznej im. prof. Ewalda Sasimowskiego
Świat
- Międzynarodowa Federacja Jeździecka
- Europejska Federacja dla Promocji Wykorzystania Koni Pociągowych
Zobacz też


Zobacz w Wikiźródłach zbiór utworów o tytule "Koń"
- ewolucja koniowatych
- jazda
- jeździectwo
- koń dziki, tarpan, koń Przewalskiego, koń huński
- koń w średniowieczu
- rasy koni
- rejestry
- słynne konie
- szarża
Przypisy
- Jump up ↑ Artykuł "Pierwsze okiełznanie konia, gazeta.pl, 2009-03-06
- Jump up ↑ Artykuł "Konie są z nami od 5,5 tys. lat", dziennik.pl, 6 marca 2009
- Jump up ↑ zob. Tim Hawcroft: Koń. Rasy, Pielęgnacja, Wychowanie, Tresura.. Warszawa: Wyd. Ania, 1983. ISBN 83-902474-2-9.
Bibliografia
- Martin Haller Rasy koni, tłum. Józef Kulisiewicz, Jacek Łojek. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 2002. ISBN 83-7073-121-X
- Zbigniew Anusz: Mikrobiologia i parazytologia lekarska. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 1986. ISBN 83-200-0686-4.
Menu nawigacyjne
W innych językach
- Acèh
- Адыгэбзэ
- Afrikaans
- አማርኛ
- Ænglisc
- العربية
- Aragonés
- ܐܪܡܝܐ
- Asturianu
- Avañe'ẽ
- Авар
- Aymar aru
- Azərbaycanca
- বাংলা
- Bahasa Banjar
- Bân-lâm-gú
- Basa Banyumasan
- Беларуская
- Беларуская (тарашкевіца)
- Български
- Boarisch
- བོད་ཡིག
- Bosanski
- Brezhoneg
- Буряад
- Català
- Чӑвашла
- Cebuano
- Česky
- ChiShona
- Corsu
- Cymraeg
- Dansk
- Deitsch
- Deutsch
- Diné bizaad
- Eesti
- Ελληνικά
- Emiliàn e rumagnòl
- English
- Эрзянь
- Español
- Esperanto
- Estremeñu
- Euskara
- فارسی
- Fiji Hindi
- Føroyskt
- Français
- Frysk
- Gaeilge
- Gaelg
- Gàidhlig
- Galego
- 贛語
- ગુજરાતી
- 客家語/Hak-kâ-ngî
- Хальмг
- 한국어
- Hawai`i
- Հայերեն
- हिन्दी
- Hrvatski
- Ido
- Ilokano
- Bahasa Indonesia
- Interlingua
- Iñupiak
- Ирон
- Íslenska
- Italiano
- עברית
- Basa Jawa
- ქართული
- कॉशुर / کٲشُر
- Kaszëbsczi
- Қазақша
- Kernowek
- Kinyarwanda
- Kiswahili
- Коми
- Kreyòl ayisyen
- Kurdî
- Кырык мары
- Ladino
- Лакку
- Latina
- Latviešu
- Lietuvių
- Ligure
- Limburgs
- Lingála
- Lojban
- Lumbaart
- Magyar
- Македонски
- Malagasy
- മലയാളം
- Malti
- मराठी
- مصرى
- Bahasa Melayu
- Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄
- Мокшень
- Монгол
- မြန်မာဘာသာ
- Nāhuatl
- Nederlands
- Nedersaksies
- नेपाल भाषा
- 日本語
- Nordfriisk
- Norsk bokmål
- Norsk nynorsk
- Nouormand
- Occitan
- Олык марий
- Oʻzbekcha
- ਪੰਜਾਬੀ
- Pälzisch
- پنجابی
- پښتو
- Перем Коми
- Picard
- Plattdüütsch
- Português
- Română
- Runa Simi
- Русиньскый
- Русский
- Саха тыла
- Sámegiella
- Sängö
- Sardu
- Scots
- Seeltersk
- Shqip
- Sicilianu
- Simple English
- Slovenčina
- Slovenščina
- Ślůnski
- Soomaaliga
- کوردی
- Sranantongo
- Српски / srpski
- Srpskohrvatski / српскохрватски
- Basa Sunda
- Suomi
- Svenska
- Tagalog
- தமிழ்
- Татарча/tatarça
- తెలుగు
- ไทย
- Тоҷикӣ
- ᏣᎳᎩ
- Tsetsêhestâhese
- Türkçe
- Удмурт
- Українська
- اردو
- ئۇيغۇرچە / Uyghurche
- Vèneto
- Vepsän kel’
- Tiếng Việt
- Võro
- Walon
- Winaray
- ייִדיש
- 粵語
- Zazaki
- Zeêuws
- Žemaitėška
- 中文
- Тыва дыл
- Edytuj linki
- Tę stronę ostatnio zmodyfikowano o 15:24, 14 wrz 2013.
- Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania.
Subskrybuj:
Posty (Atom)